U okviru manifestacije Prijedorsko ljeto 2025, u Muzeju Kozare otvorena je izložba pod nazivom “Banjaluka 1941-1945: mjesta stradanja i otpora”, autora dr Vladana Vukliša, višeg arhiviste i istoričara iz Arhiva Republike Srpske.
Izložba predstavlja istorijsko-dokumentarni projekat koji kroz arhivsku građu, fotografije, karte i svjedočenja oslikava mjesta stradanja, ali i primjere otpora stanovnika Banjaluke tokom Drugog svjetskog rata. Posebna vrijednost izložbe je u tome što osim opšteg istorijata ratnih zbivanja u ovom gradu, donosi i pregled više od 50 lokacija koja su u vezi sa stradanjima i otporom, a koje su ucrtane na originalnoj mapi Banjaluke iz 1942. godine.
Banjaluka je tokom svoje istorije, naročito u periodu od 1941. do 1945. godine, doživjela jedan od najtragičnijih ciklusa stradanja. Kao grad u kojem su živjeli pripadnici različitih naroda i vjera, tokom osovinske okupacije i vlasti Nezavisne Države Hrvatske, Banjaluka je postala mjesto masovnih progona i zločina. Ustaški režim, pod pokroviteljstvom “poglavnika” Anta Pavelića, počinio je zločine nad srpskim, jevrejskim i romskim stanovništvom. S teritorije nekadašnje banjalučke opštine stradalo je najmanje pet hiljada ljudi.
Istovremeno, izložba svjedoči i o drugom licu ratne Banjaluke – koje podrazumijeva otpor. Mnogi građani, bez obzira na nacionalnost, priključili su se Narodnooslobodilačkom pokretu, a grad je tokom cijelog rata, uz kraće prekide, funkcionisao kao ilegalna baza pokreta otpora i kao mjesto iz kojeg su poticali njegovi brojni članovi.
Posebnost ove izložbe leži u savremenom pristupu predstavljanju sadržaja. Svaka lokacija stradanja ili otpora koju izložba obrađuje obilježena je QR kodovima, koji posjetiocima omogućavaju pristup detaljnijim informacijama putem digitalne platforme. Tako se na inovativan način kombinuju istorijska nauka i moderne tehnologije, što ovu izložbu čini pristupačnom široj javnosti, naročito mlađim generacijama.
U realizaciji izložbe korišćeni su izuzetno bogati izvori iz domaćih i inostranih ustanova: Arhiva Republike Srpske, Muzeja Republike Srpske, Vojnog arhiva Srbije, Istorijskog muzeja BiH, Arhiva Jugoslavije, Muzeja Jugoslavije, Muzeja Vojvodine, Hrvatskog državnog arhiva, Nacionalnog arhiva u Vašingtonu (NARA), kao i Muzeja Kozare u Prijedoru, čime je i grad Prijedor dao važan doprinos ovom projektu. Izložba uključuje i značajan broj fotografija i dokumenata iz privatnih arhiva građana.
Izložba “Banjaluka 1941-1945: mjesta stradanja i otpora” ne samo da čuva istorijsko sjećanje, već poziva na promišljanje i poštovanje prema žrtvama, hrabrim pojedincima i mjestima čija je memorija utkana u kolektivno sjećanje naroda. Ujedno, predstavlja početak jednog šireg projekta mapiranja mjesta stradanja i otpora tokom Drugog svjetskog rata, koji bi mogao doprinijeti boljem razumijevanju istorijskog identiteta ovog prostora.
Grad Prijedor s ponosom podržava ovakve sadržaje koji doprinose njegovanju kulture sjećanja, obrazovanju i povezivanju naučne i šire zajednice. Izložba će biti otvorena za javnost do 31. jula, a svi zainteresovani građani u tom periodu imaće priliku da se upoznaju s važnim dijelom naše istorije kroz jedan inovativan i multimedijalan pristup.
prijedorgrad.org